Afgelopen vrijdag was ik naar een door het Centrum voor Ethiek georganiseerd symposium over Open Access, al was het alleen maar omdat wij als UB in samenwerking met het Soeterbeeckprogramma van plan zijn iets dergelijks in het najaar te organiseren. Sprekers waren onze eigen bibliothecaris, een jurist van een advocatenkantoor uit Nijmegen, een vertegenwoordiger van Elsevier en de voorzitter van de NWO. Deze laatste, Jos Engelen, was de keynote speaker.
Opvallend was dat de zaal voornamelijk gevuld was met mannen; ik ben een vrouwenwereld gewend, dus het viel me meteen op. 'Dat komt vast omdat het onderwerp te moeilijk is', mompelde een collega van mij achter mij heel geëmancipeerd.
Onze bibliothecaris had de eer te beginnen en de mooiste titel voor haar lezing te hebben, namelijk Who's afraid of Open Access? En haar conclusie: niemand hoeft bang te zijn voor Open Access. Wellicht alleen (de aandeelhouders van) de grote uitgeverijen, waarbij ze venijnig de kant van de vertegenwoordiger van Elsevier uit keek.
Hierna kwam de jurist aan het woord; geduldig legde hij - inclusief een aantal saillante voorbeelden - alle ins en outs van het auteursrecht uit. Het was wel duidelijk dat hij geen makkelijk beroep heeft.
En toen kwam Sweitze Roffel, de vertegenwoordiger van Elsevier, aan het woord. In het hol van de leeuw. Wat uiterlijk en naam betreft had hij niet misstaan in een aflevering van de Lullo's, met die grote krullebol en z'n bloes die net iets te veel uit z'n broek hing. Maar z'n Engels en z'n flair was beter getraind dan dat van z'n voorgangers, dat was wel duidelijk. En z'n praatje leek daardoor nog redelijk overtuigend ook. Elsevier is absoluut niet tegen Open Acces, hoewel het niet meer is dan just another business model. En welk business model er gehanteerd wordt, dat maakt ze in principe niet uit (als er maar verdiend wordt nietwaar?) en ondertussen probeerde hij zo filantropisch mogelijk over te komen.
Na zijn behoorlijk uitgelopen betoog en de pauze was het dan de beurt aan de keynote speaker, Jos Engelen. Die gaf Roffel meteen een behoorlijke steek onder water door te zeggen dat hij het kort zou houden, omdat academici nou eenmaal respect voor het publiek hebben.
Engelen is een uitgesproken voorstander van Open Access en laat volgens eigen zeggen geen kans voorbij gaan om het te promoten; het is namelijk een veel eerlijker en transparanter systeem van wetenschap bedrijven. De burger, die belasting betaalt om de wetenschappers hun werk te laten doen, heeft ook het recht om de publicaties (waar bijvoorbeeld krantenartikelen op gebaseerd zijn) in te zien. De wetenschapper zal er aan moeten wennen dat-ie moet betalen om z'n artikelen geplaatst te krijgen, maar dat zal bekostigd kunnen worden van de winst die behaald wordt uit het minder duur worden of gaan ontbreken van de abonnementskosten van de huidige wetenschappelijke tijdschriften, dus qua prijs maakt het uiteindelijk niet uit - in het woordje uiteindelijk zit overigens wel de angel, want er zal een overgangsperiode zijn met het gevaar van dubbele kosten, namelijk voor het handhaven van de huidige abonnementen totdat de Open Accesstijdschriften volledig ingeburgerd en impact factorfahig zullen zijn. Maar daarom stimuleert de NWO de Open Accessinitiatieven waar ze maar kan.
Als laatste onderdeel stond er een discussie/ debat op het programma tussen Sweitze Roffel en Jos Engelen; voor de zekerheid ging het hoofd van het Centrum voor Ethiek er maar tussen zitten. Dat mag overdreven lijken, het was het allerminst; ze vlogen elkaar bijna in de haren. De keren dat Roffel aan het woord was, keek Engelen ongeveer als Melkert in het beroemde verkiezingsdebat naar (of juist niet naar) Fortuyn. Andersom viel dat wel mee, maar je voelde de enorme, bijna agressieve spanning tussen die twee.
Jammer dat er geen opnamen van het symposium zijn gemaakt. Het onderwerp was immers Open Access? Not quite dus. Gemiste kans dat laatste wat mij betreft.
