E-books in Madurodam

Mijn kinderen waren eergisteren jaloers op mij, want ik had een bijeenkomst in Madurodam. Madurodam niet gezien weliswaar, behalve uit het raam, want het programma was vol en ik had geen tijd om langer te blijven dan de duur van de lezingen; heb zelfs de laatste lezing laten gaan.

Dat laatste niet graag, want de lezingen waren interessant. Ze gingen dan ook over een hot topic in de bibliotheek- en erfgoedsector: de e-books. Het geheel startte met een grappig filmpje over een iPad in de blender (kan dat? ja, dat kan) en de inleider van het debat nam mij meteen voor zich in toen hij bij het filmpje met Heleen van Rooyen over digitaal lezen resoluut een stuk doorspoelde, omdat 3 minuten HvR te veel zou zijn. Het ging eigenlijk ook alleen maar om haar mededeling dat mensen volgens haar best bereid waren het (haar) fysieke boek te kopen, als ze de e-bookversie (gratis) hadden gelezen.

En dat was ook zo'n beetje het thema van de middag. Moeten e-books gratis aangeboden worden? En zoja, welk businessmodel is er te verzinnen voor uitgevers? Moet alles totaal beveiligd worden met DRM? Of moeten we erop rekenen dat mensen het fysieke boek toch wel kopen als ze het digitale mooi vinden? En welk formaat moet er gehanteerd worden? Universeel of per uitgever verschillend? En welk model e-reader zal de toekomst worden? En hoe stellen we ons op ten opzichte van Google, die al het gedrukte werk van de wereld wil digitaliseren? Worden bibliotheken in de toekomst door de komst van het e-book overbodig? En hoe zit het precies met het auteursrecht? Mag je zomaar uitlenen?

Als eerste kwam aan het woord Wiebe de Jager, directeur van uitgeverij Eburon. Zijn mooiste dia vond ik de grafsteen met de letters DRM (Digital Rights Management) erop. Maar - zei hij erbij, ik heb makkelijk praten als directeur van een academische uitgeverij; de schrijvers van academische intsellingen zijn er over het algemeen bij gebaat bij een zo breed mogelijke verspreiding van de/hun kennis. Mooie presentatie, waarvan de powerpoint in min of meer dezelfde vorm hier te vinden is. Een aardig nieuwtje is, dat de hoge BTW-tarieven op e-books te omzeilen zijn door de boeken op een USB-stick aan te bieden.
Hij denkt niet dat het beelscherm zo maar het einde is van de traditionele bibliotheek. Een rol voor bibliotheken ziet hij weggelegd als podium, ontmoetingsplek (starbucks!), uitleenbureau voor leesapparaten, server- en converteercentrum, gids in ingewikkeld informatieland. Daarbij is samenwerking zeer wenselijk, ook met relatief nieuwe partijen als Google en Apple.

Vervolgens werd het woord gegeven aan Jan de Waal, al lange tijd e-booker in hart en nieren. In het begin dacht ik 'waar gaat dit praatje heen?', toen hij een link legde tussen Madurodam en zijn eigen fotowebsite over Eindhoven en de rol van z'n vader daarin, maar na dit promotiepraatje ging het dan toch over e-books, gelukkig. JdW vindt dat we (de bibliotheken c.s.) zich vooral moeten richten op het aan de kaak stellen van het huidige auteursrecht en alles daaromheen bij het parlement in Nederland en Europa. Het zou een politieke keuze moeten zijn om de content vrij te laten zijn.

De bibliotheken moeten zich zeker niet gaan richten op het uitlenen van e-readers, door de hoge kosten en lange wachttijden ('het succes van de armoede'). Samenwerking is geboden, vooral met instellingen als het e-boekhuis (waar Bol.com ook z'n content vandaan haalt). In het onlangs verschenen TNO-rapport over e-books mist hij de iPad, het veranderen (afschaffen?) van het auteursrecht, de rol van Google en het vermelden van de mogelijkheden van de cloud.

De NBD kreeg ervan langs van JdW, de oude mensen die de fysieke bibliotheek voorlopig nog wel blijven bezoeken omarmde hij. Voor de bibliotheek zijn e-books wellicht een bedreiging, maar ook de grootste kans die wij ooit gekregen hebben: het opent de mogelijkheden om in de cloud samen boeken te gaan lezen. In boeken an sich gelooft hij niet meer. Het grootste gevaar van de toekomst is volgens hem het vervalsen van waarheden in documenten (iedereen kan er immers bij): hoe weet je in de toekomst dat je het echte, onvervalste document in handen hebt?

Daarna kwamen 2 heren van de universiteitsbibliotheek van de UvA (Renze Brandsma en Caspar Treijtel) vertellen over hun project OAPEN. Dat was wel een wat technisch verhaal, maar het kwam er op neer dat er door de universiteitsbibliotheek Amsterdam in samenwerking met een aantal kleine uitgeverijen, waaronder de Amsterdam University Press samen aan een platform bouwt om hoogwaardige Open Acces content in een Europees verband op een vernieuwende manier te publiceren en dit in beginsel voor monografieën op het gebied van de humaniora en sociale wetenschappen.
Een klein nadeel is dat het platform in de toekomst waarschijnlijk alleen te bereiken is voor de medewerkers en studenten van de UvA (en andere toekomstige licentiehouders). En zelfs dat nog niet, want het platform verkeert nog een een testversie. Maar wij -gelukkigen - mochten een kijkje nemen in die testversie, iets rondom een schitterend verrijkte database rondom de nieuwe bijbelvertaling.

De verwachting is dat de UB steeds meer een studiecentrum gaat worden. Zij houdt zich nu onder andere ook bezig met de inkoop van e-books; moeilijkheden zijn de verschillende licentievoorwaarden en formaten (uitgeverij Springer is het meest coöperatief); het is eigenlijk het meest vergelijkbaar met de begintijd van de elektronische tijdschriften. Ook de definitie van e-books is lastig: zijn gedigitaliseerde documenten e-books? Want eigenlijk zijn het scans met OCR (geautomatiseerde tekstherkenning).

Na dit UB-uitstapje was het de beurt aan Rene van Stipriaan van De Bibliotheek Nederlandse Letteren. Opvallend in zijn praatje was dat hij niet zozeer wil samenwerken met Google, als wel de grote G doen verbleken met de kwalitatief enorm sterke infrastructuur van DNBL en (toekomstige) partners. Beoogde partners zijn onder andere het Nederlandse Instituut voor Beeld en Geluid. Een exclusieve deal met iRex heeft hij gelukkig afgeslagen! De gedachten gaan in de toekomst uit naar een soort DBNL +, die bijvoorbeeld alleen bereikbaar is voor betalende instanties als bibliotheken. Toegankelijkheid en gebruikersgemak staan voorop. De auteurswet wordt netjes nageleefd.

Vervolgens man Lizzy Kok van de KB ons mee in die wondere wereld van het auteursrecht, een beetje onwennig nog, want het was haar eerste powerpointpresentatie ooit. Maar als de microfoon niet gestoord had, was daar niets van te merken geweest.

En na deze lezing begon het avontuur naar huis: van Den Haag via Leiden via Schiphol naar Nijmegen. Er was tussen Woerden en Utrecht namelijk iemand voor de trein gesprongen. Dat de aansluiting o.k. was, leerden we van een medepassagier, die een smartphone bij zich had en ons ongevraagd bereid was ons te informeren. Daarmee illustreerde hij eigenlijk heel mooi de rol die de bibliotheek moet spelen: er op het juiste moment zijn wanneer mensen informatie nodig hebben. Snel en op verrassende wijze. Maakt niet uit met welk apparaat. Smartphone of e-book, met of zonder wifi.

Toevoegingen van Jan de Waal:
filmpje over het boek (wat een fantastische draadloze uitvinding!)
foto's van de dag (met veel foto's van de powerpoints)

En kijk, hier en hier nog verslagen van de middag!

Zie ook: e-books: toekomst of hype?